Por Raquel Carsó [*]
25.04.2018
Ultimamente vivimos tempos nos que invocamos a democracia moi a miúdo. E é normal, a presión sobre os dereitos democráticos é atroz. Tamén desde fai uns anos, somos conscientes de que vivimos nun estado de debilidade democrática e institucional, onde o sistema representativo electoral tanto parece que pende dun fío, como se fortalece. É dicir, vivimos tempos convulsos na contorna da democracia e dos dereitos.
Neste marco, a xente de Barcelona en 2015 votou para dar paso a novas concepcións da política, cedendo un voto de confianza á formación Barcelona en Común (BEC). Este grupo tiña dous puntos fortes vinculados á democracia: un promover formas de goberno máis participadas e o outro, a remunicipalización do auga.
Hai pouco puidemos observar como ambos se atoparon no marco da posta en práctica da "MultiConsulta" que se creou como ferramenta para facilitar á cidadanía a elevación ao Pleno Municipal de temas de cidade. Esta proposta debe entenderse acompañada da ferramenta que foi a creación da plataforma dixital "Decidimos Barcelona".
Como ferramenta a "MultiConsulta" ofrece máis garantías á cidadanía, pero tanto a "MultiConsulta" como "Decidimos Barcelona", son ferramentas, interesantes e mellores respecto das do escenario anterior, pero ferramentas simplemente. Por iso, debemos ter coidado en poñer en risco o concepto e a idea de democracia, reducindo a súa expresividade en sociedade a consultar sexa de forma dixital ou vía referendo.
Por outra banda, a remunicipalización comporta de forma inherente aspectos asociados á democracia, en parte, porque xorde como un reclamo de máis democracia nalgúns lugares do mundo, até no famoso caso catalán de Terrassa. E si miramos coidadosamente, aqueles lugares onde a remunicipalización da auga foi máis profunda en términos democráticos, é alí onde o espírito de loita pola transformación social era máis presente.
A "MultiConsulta" non fai a democracia
As consultas ou referendos en si mesmas non son sinónimo de democracia. Nin sequera son garantes nin expresión desta. Unha consulta pode ser un acto de democracia cando por exemplo é un acto de apoderamento, cando realmente dáse voz a quen non a ten. O nivel de relación cunha expresión democrática vén dado polo contexto, isto inclúe aos actores, a conxuntura, os intereses, o momento político, ...
En moitos casos realizáronse referendos e consultas en materia de remunicipalización. Son un icono, como Nápoles ou Uruguay. Pero as consultas finalmente poden ser un dos actos máis tramposos, que encaixan cos patróns de proceso participativo. O debate é moi complexo, sen dúbida, e aquí non temos espazo para todo. A realidade é que se poden consultar moitas cousas como mecanismo incorporado nunha estrutura ou marco emancipado, a fin de incorporar, en aspectos cotiáns, á cidadanía. Pero ao mesmo tempo pode ser un xeito de manter a cidadanía pugnando por unha consulta, nun espazo que en realidade é periférico, e máis aínda cando, como no caso de Barcelona, non podía ser vinculante. Tamén é bo ter presente que a consulta é un dos chanzos máis básicos e baixos dentro dos grados de participación cidadá en términos de profundidade democrática.
Un caso como o referendo do día 1-O foi un acto de expresión democrática e case insurreccional, pero non polo feito do voto. Senón polo contexto, os diferentes elementos que constituían o escenario, a negación a algo tan baixa e tan pouco valiosa, en moitos casos, como depositar un voto nunha urna. E que se me entenda onde está facendo fincapé é no feito de que o acto en si mesmo non é constitutivo de democracia.
Votar non é democracia. Ás veces é-o, a veces non o é. E preocupa-me como os votos son empregados de calquera xeito -e perdemos todo o control sobre eles- tanto como me preocupa a deriva na que estamos entrando, ao centrarse o acto da consulta case no nivel de sinónimo de democracia. Nada máis lonxe diso!
Certamente certos actores están mostrando ser demofóbicos, e xa que logo, só a palabra consulta faios entrar en pánico, pero non caiamos na súa escala de valores, para que novamente estariamos reducindo a democracia a unha consulta. Que haxa sectores demofóbicos non fai a consulta máis democrática, aínda que certamente confírelle un carácter máis potente e combativo. Con todo, quen sabe sobre democracia e participación, sabe que as consultas son as migas e perfectamente, controlábeis, vistosas e aparatosas, pero de pouca profundidade. Relacións unidireccionais. Poden levar e abrir a consultar moitos aspectos sobre os que non senten ameaza e dificultar a consulta dos temas complicados. De feito, centrar tanto a atención no feito consultivo,
E xustamente en auga, hai moitos exemplos de procura de máis democracia en espazos de toma de decisións, en construción participada de modelo de xestión. Certamente non é unha cuestión estendida aínda en Catalunya, pero si contamos con experiencias moi interesantes en América Latina, por exemplo. Xa que logo, en remunicipalización, o tema da democracia, forma parte, tanto en referendos como en propostas de maior calidade e profundidade democrática.
Neste sentido, talvez desde o partido do goberno estase contribuíndo ao espírito do liberalismo abrindo á consulta, sen ir máis aló nas reflexións en torno ao acto de consultar, pecando desta simplificación do que é a democracia ou do que debería ser un municipalismo que se tende a unhas propostas de democracia máis profunda. Barcelona permíte-o, xa que conta cunha sólida rede de actores. A acción da consulta, en si mesma, non é nin sinónimo nin expresión de democracia ou exercicio democrático, por máis que non se poida negar que o novo Regulamento de Participación Cidadá (Cat.) conteña avances interesantes, tamén contén blindaxes polos aspectos incómodos, como o veto explícito ao regulamento de participación para asuntos que afecten obras en curso (como as Glòries) ou as taxas municipais.
Entre os valores éticos institucionais e a consulta
Entramos no outro elemento en discordia, a CUP. Máis aló de toda a batería de insultos sobre a súa decisión no Pleno Municipal, que podemos compartir que foi errónea e con certa de falta de lectura ampla. Había tres iniciativas enmarcadas en realidades diferentes e a da auga viña con máis de 26.000 firmas que o avalaban. Resumindo, non tocaba dicir "non".
Agora ben, convén pero que nos detemos un momento no seu argumentario, porque nos alerta dos límites do compromiso institucional sobre a responsabilidade fronte á garantía dos dereitos básicos e o acceso aos bens básicos e esenciais.
Existe un risco real en consultar todo. O risco dos límites éticos e os valores. Consultar todo, sen algúns criterios básicos, abre a porta a unha especie de liberalismo consultivo, unha extrapolación da lóxica do mercado no campo dos dereitos e os bens básicos e esenciais. E si poñemos a consulta pública a educación? E si saíse si todo privado? Entón debería asumir como mandato democrático e xa que logo proceder a desmantelar toda a rede pública de ensino? Estariamos favorecendo un uso demagóxico de certas ferramentas que poden ser tan útiles para a democracia, como para atacala.
Neste sentido a CUP alerta-nos sobre os límites do que entendemos por democracia e que non. E cales son os valores sobre os que fundamentamos as nosas institucións, os nosos dereitos, os nosos bens básicos e os nosos servizos básicos.
Tratamos de facer ciencia ficción, novamente, e imaxinamos que a pregunta á remunicipalización entrase na "MultiConsulta" e saíse favorábel á recuperación do servizo. Cal sería o seguinte paso? En que afecta o que pasou no Pleno Municipal aos obxectivos sobre a remunicipalización da auga na cidade?
Próximos pasos na remunicipalización
No caso de Barcelona, cometéronse erros, por parte de todos os actores implicados -concello, Auga é Vida, CUP e secretario do Pleno- caendo-se en concentrar o espírito democrático no espazo da "MultiConsulta", cando en realidade, gañar a consulta non era tan trascendental. Hai cousas importantes que se deben facer máis aló da consulta.
Mais unha vez que se estaba nun escenario de traballo para facer posíbel a pregunta sobre a xestión da auga en Barcelona, era necesario unir esforzos e ir todos a un tempo. Sen entrar na polémica en torno si podíase votar e blindar ou non, que segundo parece indicar o regulamento, tal acción non era procedente, en tanto que este é un dos puntos garantistas da ferramenta da "MultiConsulta". Neste sentido, a "Barcelona en Común (BeC)" mostrouse apática de non defender a continuidade do proceso facendo uso do artigo 74 do regulamento segundo o cal "só pode-se denegar, por maioría simple, a súa realización si non se adecúa ao ordenamento xurídico" coa que se protexe ás preguntas propostas no marco das Consultas Cidadás.
Pero como dicía, as cousas fanse mal por parte de todos. AGBAR é un actor moi importante, e non se pode ir a confrontar só con consultas e presión mediática. É básico e fundamental ter todo, proxecto, proposta firme de modelo de goberno e xestión da auga para Barcelona que sexa un modelo máis democrático en si mesmo, cunha estratexia clara e unha fronte unitaria que peche filas. Só con proxecto sólido pódese facer fronte a un actor como AGBAR.
As preguntas correctas serían, o proceso das firmas até agora serviu para abrir o debate sobre a auga na cidade? E unha vez saíse unha resposta favorábel á recuperación do servizo de auga, cal fose o seguinte paso a seguir? Na miña opinión poñerse ao choio en dous sentidos.
Por unha banda fiscalizar, pedir rendición de contas e exercer control dos avances e compromisos por parte do concello sobre a remunicipalización do auga, independentemente da complexidade do proceso. Que calendarios nos dá o concello? Que fases e que obxectivos se poden levar a cabo de forma paralela á sentenza?
Por outra banda, traballar en construír unha proposta de modelo de xestión para a cidade que emanara dos veciños e veciñas articuladas, de forma completamente autónoma, nun acto cheo de apoderamento e emancipación social, que mostra que hai capacidade para facer algo máis democrático de forma substancial.
Levar a cabo o proceso de remunicipalización en Barcelona, require moito esforzo e será un camiño longo e cheo de obstáculos. Hai sobre a mesa dúas mocións aprobadas no Pleno do mes de novembro de 2016 nas que, o Concello se comprometía en avanzar cara á remunicipalización. É dicir, o Concello xa aceptou desde fai case un ano e pico o compromiso político de recuperar este servizo.
Neste sentido, AGBAR mostrou demofobia porque sendo unha ameaza na consulta en torno á remunicipalización para que a legalidade da empresa mixta que agora xestiona o servizo a 23 vilas da AMB está pendente dunha sentenza que pode saír favorábel á administración pública. Pero é certo que BeC ten interese político no que a pregunta sobre remunicipalización entre na "MultiConsulta" de face ás eleccións 2019, por iso non lle dá medo. E neste sentido, unha parte do debate vén contaminado de partida, e é por iso que canto antes escapamos de alimenta-lo, porque mentres non o facemos, deixamos de facer algo de gran potencial democrático e transformador:
Con tantos espaventos por parte de todos os actores, tamén AGBAR, en quenda a consulta estamos contribuíndo a un retroceso na comprensión do que é a democracia. Estamos contribuíndo a reduci-la a un acto sen carácter vinculante como o é unha consulta, cando en realidade, hai máis revolución e máis expresividade democrática nun traballo que proveña desde as bases sociais. Unha proposta que poida subir ao Pleno Municipal para que sexa aprobada e entón impulsar de forma conxunta, cidadanía e goberno municipal.
A remunicipalización como acto de apoderamento é a expresión da autoorganización na creación dunha proposta de goberno do servizo máis inclusiva e que traballe con aquelas formacións políticas que sexan afines, pero nunca perder de vista que os partidos e as organizacións políticas da area electoral, sexa nova ou vella política, teñen outro talante e non son movemento social nin poden selo, polo simple feito do lugar que ocupan na estrutura. Isto non impide establecer formas de traballo colaborativo. Pero poder alcanzar a realidade do traballo colaborativo só é posible cando se produciu un proceso de emancipación popular que permita este traballo do teu ao teu.
Neste sentido, a remunicipalización, cando aposta por introducir propostas máis democráticas, está introducindo unha ampliación da estrutura e cambios nos métodos de traballo, o que leva parello un cambio na organización dos roles e tamén na estrutura do control. Isto é, un control máis diversificado e menos concentrado, que implica polo tanto, máis actores con acceso á información -e control-, pero á vez con menos control por parte de cada un deles. Polo tanto, o importante é traballar na procura de xeitos de goberno que rompan unha estrutura xerárquica de "dentro" e "fóra" onde a participación é un elemento accesorio.
Centrámonos no caso do auga, pero non podemos terminar sen destacar que o agravio en quenda a "MultiConsulta" nin sequera recae na iniciativa da remunicipalización, senón na de praza Idrissa Diallo. Desde o primeiro momento, os contextos, a orixe, o alcance e a voz das tres iniciativas era demasiado diferente e niso que acabou perdendo foron dúas iniciativas de base moi popular como Habitamos o San Pablo e Praza Idrissa Diallo.
Publicado en Directa o día 13 de abril do 2018.
[*] Raquel Carsó, membro do grupo de traballo sobre remunicipalización de Embat Barcelonès, profundiza neste artigo na importancia democrática de procesos como recuperar a xestión pública da auga.
Foto: Sílvia Blanco.
#aiguapublica
________
